کتاب درمانی به یکی از روش‌های موثر و بی‌ خطر در سراسر دنیا تبدیل شده است. کتاب خواندن تنها وسیله‌ای برای سرگرمی نیست. گاهی برخی کتاب‌ها چنان تاثیری بر روی افراد می‌گذارند که می‌توانند روح خسته و آزرده‌ی انسان را درمان کنند. شاید این شیوه، روش معروف و رایجی نباشد، اما به عنوان راهکاری برای شناخت بهتر خود می‌توان از آن استفاده کرد.

کتاب درمانی یا Bibliotherapie از دو واژه‌ی بیبلیوس (کتاب) و تراپیا (درمان) تشکیل شده است. یعنی از کتاب به عنوان راهکاری برای درمان استفاده کنیم. این روش، هم برای کودکان و هم برای  بزرگسالان قابل استفاده است. در تعریف دیگر می‌توان گفت که کتاب درمانی، بهره گرفتن از کتاب برای ایجاد تغییر و دگرگونی است. در این شیوه، درمانگران سعی می‌کنند به مراجع کتابی را پیشنهاد دهند که مناسب روحیات و شرایطش است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید امروزه در خیلی از نقاط جهان، دفاتر زیادی برای کتاب درمانی وجود دارد و کتاب درمانگران بسیاری سعی می‌کنند با کتاب‌ها، مراجعین خود را درمان کنند.

کتابخانه‌های عمومی در کشور تنها اماکن فرهنگی هستند که روزگاری جزء پرطرفدارترین نهادهای فرهنگی در کشور محسوب می‌شدند. جایی که اغلب کودکان و نوجونان اوقات فراغت خود را در آنجا سپری می‌کردند. اما حالا این ذهنیت وجود دارد که کتابخانه‌ها هم مثل اغلب گزاره‌های دیگر فرهنگی عرصه رقابت را به فضای مجازی باخته‌اند.

مهدی رمضانی، دبیرکل کتابخانه‌های عمومی کشور چندی پیش از فعالیت اولین کلینیک کتاب در ایران خبر داد و گفت: اساسا پرداختن به موضوع کتابخانه در کشور هیچ وقت جامع نبوده، تصویری وجود دارد که سالن مطالعه‌ای وجود دارد که کنکوری‌ها در آن درس می‌خوانند، مخزنی هست که استفاده بشود یا نشود و احتمالا کتاب‌های آن خیلی به روز نیستند. این تصویر غالب درباره کتابخانه‌ها در افکار عمومی و ذهن مدیران وجود دارد، درحالی‌که اینطور نیست. برای اولین‌بار کلینیک کتاب در زنجان راه اندازی شد که خدماتی مبتنی بر کتاب ارائه می‌دهد اما و ارد مسائل درمانی نمی‌شود. ما تلاش کرده‌ایم که کتابخانه‌های عمومی رنگ، لعاب و روح داشته باشند. تا برای نسل جدید جذابیت ایجاد کنیم که کتابخانه محلی برای تفریح و علم‌آموزی باشد.  

به همین بهانه درباره لزوم ایجاد کلینیک کتاب در ایران با محمد رضا بدیع‌زادگان، کارشناس کتاب و استاد دانشگاه گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

تفاوت کتابخانه با کلینیک کتاب

محمد رضا بدیع‌زادگان، کارشناس کتاب در تعریف کلینیک کتاب و خدماتی در آن ارائه خواهد شد به خبرنگار تحریریه جون قدس گفت: مهمترین بحث در حوزه کتاب، کتاب درمانی است که در کشورهای توسعه یافته خیلی از بیمارستان‌ها و مراکز روانشناسی و جاهای مختلف از آن استفاه می‌کنند. کتاب می‌تواند به عنوان یک درمانگر در زمینه حل و برطرف کردن خیلی از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی که در جامعه وجود دارد نقش موثری داشته باشد.

وی با تاکید بر اهمیت ادامه‌دار بودن روند افتتاح کلینیک کتاب در سایر استان‌های کشور افزود: سازمان کتابخانه‌های عمومی به عنوان متولی به علاقمندان این حوزه آموزش‌های لازم را بدهند. تا بتوان از کتاب درمانی در حوزه‌های مختلف استفاده کرد.

بدیع‌زادگان در مورد تفاوت کتابخانه‌های عمومی و کلینیک کتاب اظهار کرد: کلینیک کتاب تلفیقی از روانشناس و کتابدار است که کتابدار به عنوان مشاور امین اطلاعات مورد نیاز را جمع آوری و آنرا به یک دانش مورد استفاده تبدیل می‌کند تا بتواند به صورت تخصصی مشاروه بدهد. کشورهای دیگر از این روش در حوزه اقتصادی هم استفاده می‌کنند که متاسفانه هنوز در کشور ما همگانی نشده است. افرادی که به کلینیک کتاب مراجعه می‌کنند الزاما دچار یک بیماری نیستند گاهی بخاطر تکمیل اطلاعات و داشته‌های فردی یا مشاوره گرفتن از افراد متخصص در زمینه کسب‌وکار می‌تواند باشد.  

کتاب؛ مهمترین نیاز مردم

این کارشناس کتاب با تاکید بر اینکه درک و آگاهی مردم به عنوان اولین عامل در موفقیت کلینیک کتاب موثر است بیان کرد: رسانه‌ها، کتابدارها و سیستم‌های آموزشی بر آگاهی بخشی مردم نقش تاثیرگذاری را می‌توانند ایفا کنند. مردم باید به این احساس نیاز برسند که منابع اطلاعاتی چقدر در زندگی آن‌ها کمک کننده است. مردم در یک دهه گذشته به روانشناس مراجعه نمی‌کردند، چون احساس نیاز نمی‌کردند. تا آنها به این آگاهی و احساس نیاز نرسند که کتاب و اطلاعات چقدر می‌تواند در زندگی روزمره و رفع اختلالات کمک کننده باشد، کلینیک کتاب موفق نخواهد بود.

وی در ادامه پیشنهاد کرد: خوشبختانه تعدادی از دانشگاه‌ها در کشور به این حوزه توجه خوبی دارند و نیازمند تقویت بیشتر است. به عنوان مثال در سال‌های اخیر دانشگاه فردوسی مشهد به صورت مقدماتی در درشته کتاب درمانی ورود کرده است. اگر انتظار این را داریم که کتاب درمانی در جامعه رشد کند نیازمند متخصصین این رشته هستیم. پیشنهاد من این است که یک گرایش در دوره تحصیلات تکمیلی ایجاد شود تا متخصصین ویژه این کار تربیت بشوند.

این استاد دانشگاه نقش کلینیک کتاب در فرهنگ اجتماعی را اینگونه تشریح می‌کند: وقتی ما به این درک برسیم که کتاب را از یک ابزاری صرفا برای سرگرمی و لذت بردن از خواندن آن به یک ابزاری برای رفع مشکلات و اختلالات خود استفاه کنیم قطعا نقش پررنگ در زندگی، رفتار و فرهنگ اجتماعی ما خواهد داشت. افرادی زیادی هستند که با خواندن یک کتاب تحول بزرگی در زندگی‌اش رخ داده است.

یک فرصت مجازی

بدیع‌زادگان معتقد است که فضای مجازی به ترویج مطالعه کمک کرده افزود: فضای مجازی در هر زمینه‌ای مانند تیغ دولبه عمل می‌کند و بستگی به نوع استفاده ما از این وسیله است. من معتقدم که فضای مجازی در ترویج فرهنگ مطالعه کمک کرده  چون معرفی کتاب در این حوزه بیشتر از قبل شده و یکی از عوامل اعتبار داشتن کتاب در جامعه از لحاظ علمی و اجتماعی در مطالعه دیدن به واسطه تبلیغات انجام شده در فضای مجازی است. قطعا فضای مجازی در جهت رشد کلینیک کتاب و معرفی آن به جامعه کمک کننده باشد. اما اگر این فضا جای خود را به فعالیت‌ها مشابه کلینیک کند آسیب‌زا خواهد بود. کسانی که در حوزه کتاب متولی امور هستند به فضای مجازی به عنوان یک فرصت نگاه کنند و از آن برای نعرفی این خدمت استفاده کنند.

وی در پایان خاطر نشان کرد: پژوهشی که در این زمینه انجام شده است نشان می‌دهد که کتاب به عنوان یک ابزار مؤثر در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شناخته می‌شود و توجه به آن می‌تواند به بهبود وضعیت جامعه کمک کند.

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس